כתיבה: ד"ר גילי ברוך ויסמין באבטונדי, אפריל 2024

קבוצת העבודה הוקמה בינואר 2022 בעקבות ממצאי מחקר פיז"ה, המהווה מדד בינלאומי, ממנו עולה כי הישגיהם של תלמידי ישראל נמוכים משמעותית מהישגי תלמידים ברחבי העולם. יתר על כן, הישגיהם של תלמידים מהחברה הערבית נמוכים עוד יותר בהשוואה לתלמידי החברה הכללית בישראל ונמוכים מהממוצע הלאומי באופן משמעותי, שאינו עולה בקנה אחד עם הפוטנציאל הגלום בהם. להישגים אלה יש משמעויות דרמטיות על השתלבותם של תלמידים מהחברה הערבית בעולם השכלה הגבוהה והתעסוקה בעתיד.

כחלק מתפיסת ההוגנות הנמצאת בבסיס היוזמה החליטו מובילי היוזמה לייחד מנוף פעולה לחברה הערבית. קבוצת העבודה הייתה מנגנון שאיפשר למקד מאמץ, להעמיק את הלמידה ולאסוף נתונים ייחודיים, להתאים מבחינה תרבותית וארגונית את המשימה הרחבה לאוכלוסיות הערביות ולאפשר להן לקחת חלק במהלך הרחב באופן שיבטיח להן להשמיע את קולן ולהיות מיוצגות באופן בלתי אמצעי בדיונים ובמהלכים הרחבים של היוזמה.

קבוצת העבודה יצאה לדרך אחרי קריאה של חומרים וגיוס שותפים רלוונטיים מהמגזרים השונים: משרד החינוך ומשרד המדע, עיריית אום אל פאחם, ארגוני מגזר שלישי, פילנתרופיה, אקדמיה ומגזר עסקי, העוסקים כולם בתחום המצוינות ו-STEM בחברה הערבית. הקבוצה נבנתה כבר מתחילתה עם מורים שמובילים קבוצות מורים נוספות. סה"כ הקבוצה יצאה לדרך עם כ 30 משתתפים ומשתתפות. את קבוצת העבודה הובילו פורום חשיבה ייעודי וצוות היוזמה, שליווה והינחה את התהליך במסגרת היוזמה.

השותפים עסקו בתחילה בבחינת המאפיינים, הנכסים והאתגרים הייחודיים בחברה הערבית. בהמשך, קבוצת העבודה חברה לתהליך של קידום מצוינות במסגרת כיתות העמ"ט (עתודה מדעית טכנולוגית) במטרה להביא לשיפור הישגים במחקר פיז"ה בינלאומי. עבודת השותפים התבססה על מחקר כמותני ואיכותני ייעודי שהובילה חברת המחקר NAS  וזאת כחלק מתפיסת העבודה ביוזמה – קבלת החלטות מבוססות נתונים.

הקבוצה קיימה 6 מפגשים בין מאי 2022 עד מרץ 2023. העבודה בקבוצה השתנתה והתעצבה במהלך פעילותה לנוכח דברים שעלו בדיוני הקבוצה ובמציאות מסביב. תוצרי עבודתה היוו בסיס ללמידה של כלל הרשת ולפעילות המשך.
פעילות קבוצת העבודה הפנתה זרקור לחשיבות קידום מצוינות בחברה הערבית, ותרמה להעלאת מודעות לנושא בקרב מקבלי החלטות במשרד החינוך ובזירות נוספות.

הסיכום מתמקד בהיבט התהליכי של עבודת הקבוצה מנקודת המבט של ארגון שדרה המוביל את הקבוצה. המסמך בנוי משלושה חלקים: החלק הראשון כולל תיאור תהליך העבודה על פי אבני הדרך העיקריות, החלק השני מתמקד בשלוש סוגיות מפתח שהעסיקו אותנו כארגון שדרה המוביל ומנחה את עבודת הקבוצה: התהוות והשתנות מתמדת, עבודה עם נתונים וידע משותף. החלק השלישי של המסמך כולל מספר המלצות להמשך עבודה לקידום המשימה גם אחרי סיום פעילות ארגון השדרה בהובלה של 'שיתופים'.

לקובץ הסיכום של תהליך קבוצת העבודה בחברה הערבית לחצו כאן

למחקר מלווה בנושא מיומנויות בחברה הערבית שנערך על ידי חברת NAS לחצו כאן

تـأسّست مجموعة العمل في كانون الثاني 2022 في أعقاب بحث بيزا، الذي يشكّل مؤشّرًا دوليّا، ويتّضح منه أنّ تحصيل الــطلاب في إسرائيل أقل بكثير من تحصيل الــطلاب في مختلف أنحاء العالم. اتضح أيضًا أنّ تحصيل الــطلاب العرب أقل من تحصيل الــطلاب في المجتمع العام في إسرائيل وأقل بكثير من المعدل القـطريّ، بما لا يتماشى مع الإمكانات الكامنة لديهم. لهذا التحصيل آثار سلبيّة على اندماج طلاب من المجتمع العربي في التعليم العاليّ وفي سوق العمل مستقبلًا.

في إطار مبدأ الإنصاف الذي ترتكز عليه المبادرة، قرّر قادة المبادرة بلورة آلية عمل للمجتمع العربيّ. كانت مجموعة العمل عبارة عن آلية تُسهم في تركيز الجهود، تعميق عمليّة التعلّم وجمع معـطيات خاصّة، ملاءمة المهمّة الموسّعة ثقافيًّا وتنظيميًّا لمختلف الشرائح التي يتكوّن منها المجتمع العربيّ وتمكينها من المشاركة في السيرورة الموسّعة التي تتيح لها المجال للتعبير عن موقفها بشكل مباشر في النقاشات وفي السيرورة كلّها. انطلقت مجموعة العمل بعد قراءة مختلف المواد واستقـطاب شركاء مناسبين من مختلف القـطاعات: وزارة التربية والتعليم ووزارة العلوم، بلدية أم الفحم، منظّمات القـطاع الثالث، المؤسّسات المانحة، مؤسّسات أكاديميّة وقـطاع الأعمال، المتداخلين في مجال التفوّق ومواضيع STEM في المجتمع العربيّ. تأسّست المجموعة في بادئ الأمر بالتعاون مع معلّمين يقودون مجموعات معلّمين أخرى. انـطلقت المجموعة مع 30 مشارِكًا ومشارِكة. قاد مجموعة العمل منتدى تفكير خاص وطاقم المبادرة، الذي رافق وواجه السيرورة في إطار المبادرة.

في بادئ الأمر، ركّز الشركاء جهودهم في رصد وتقييم الخصائص، الموارد والتحديات الخاصة بالمجتمع العربيّ. لاحقًا، انضمت مجموعة العمل إلى سيرورة تعزيز التفوّق العلميّ في إطار الصفوف الاحتياطيّة العلميّة- التكنولوجيّة بهدف تحسين التحصيل في اختبار بيزا الدوليّ. استند عمل الشركاء إلى بحث كميّ ونوعيّ خاص أجريَ بقيادة شركة NAS  للأبحاث، وذلك في إطار نهج العمل المتّبع في المبادرة- اتخاذ القرارات استنادًا إلى المعـطيات.

أقامت المجموعة 6 لقاءات في الفترة ما بين أيار 2022 وآذار 2023. العمل في المجموعة تغيّر وتبلور تدريجيًا أثناء نشاطها، وذلك على ضوء النقاط التي طُرحت في نقاشات المجموعة وفي الواقع المحيـط. نواتج العمل هي ركيزة أساسيّة لعمليّة التعلّم في شبكة الشركاء وللنشاط اللاحق.

سلّط نشاط المجموعة الضوء على أهمية التشجيع على التفوّق العلميّ في المجتمع العربيّ، وساهمَ في رفع الوعي حول الموضوع لدى صنّاع القرار في وزارة التربية والتعليم وفي أطر أخرى.

يتمحور الملخّص حول سيرورات العمل في المجموعة من منظور منظّمة عامود الأساس التي تقود المجموعة. الوثيقة مكوّنة من ثلاثة فصول: يشمل الفصل الأول وصفًا لسيرورة العمل وفقًا للمراحل الرئيسيّة؛ يتمحور الفصل الثاني حول ثلاث قضايا رئيسيّة شغلتنا كمنظمة عامود الأساسّ، والتي تشكّل بوصلة لتوجيه مجموعة العمل: التـطوّر والتغيّر الدائم، العمل استنادًا إلى معـطيات والمعرفة المشتركة. يشمل الجزء الثالث عدة توصيات لتتمة العمل من أجل تنفيذ المهمّة، حتى بعد انتهاء نشاط منظّمة عامود الأساس بقيادة 'شيتوفيم'.

للحصول على الملف الموجز لعملية مجموعة العمل في المجتمع العربي، انقر هنا